به سوی فهم فناوری نرم (۳۴)

باسمه تعالی

فناوری نرم جمع‌سپاری در سیاست‌گذاری باز حکمرانی (34)

امروزه در تلاش برای جذب ایده های خلاق و موثر، ابعاد جدیدی از مدیریت دانش و برون سپاری گسترش پیدا کرده که یکی از مهمترین راهبردها و نظریات مطرح در این حوزه “جمع سپاری” است. جمع سپاری(crowdsourcing) به معنای استفاده از دانش جمعی طی یک فراخوان عمومی است. در واقع آنچه در گذشته به صورت مکتوب و دستی تحت عنوان “نظام پیشنهادها” در راستای دستیابی به ایده های ذهنی و اندیشه سرمایه های انسانی در حل مسائل و طرح سؤالات جدید و راه حل های بهینه و در نهایت افزایش مشارکت اجرا می شد، امروزه با افزایش دسترسی به اینترنت و امکانات مناسبی که وب تعاملی در اختیار کاربران قرار می دهد، در قالب سامانه های برخط جمع سپاری اجرا می شود.

تحول های شگفت انگیز و دگرگونی‌های سریع جوامع امروزی برای مقابله با چالش‌ها، نیاز مبرمی را برای دولت‌ها ایجاد کرده تا شیوه‌های سیاستی خود را تغییر دهند. سیاست‌گذاری پشت درهای بسته دیگر پاسخگوی شرایط پیچیده معاصر نیست و شاهد آن هستیم که رویکردها و سبک‌های جدیدی از حکمرانی در ادبیات علوم سیاست‌گذاری و خط مشی گذاری پدیدآمده است. تمرکز جمع سپاری بر مفهوم نوآوری باز و از طریق مشارکت دادن کاربران در فعالیت هایی همچون حل مسئله، ایده سازی، نوآوری، تولید محتوا، جمع آوری ذهنیت عمومی و فرآیندهای ارائه خدمات است. غیررسمی بودن، عمودی و افقی بودن ارتباطات و در انحصار نبودن اطلاعات از جمله مزایای جمع سپاری است. تمرکز اصلی این شیوه نوین بر مشارکت داوطلبانه مخاطبان جهت ارایه راه حل های نوآورانه خواهد بود.

مردمی‌بودن و ضرورت مشارکت مردم در امور کشورها، یکی از ارکان مهم حکمرانی به شمار می‌رود. پارادایم‌های حکمرانی جدید در عصر دیجیتال امروز، الگوهای سنتی دولت‌محور را به چالش کشیده‌اند و به‌تناسب این تغییر، ابزارهای جدید و راه‌حل‌های نوآورانه‌ای جهت بهره‌گیری از خرد جمعی و استفاده از ظرفیت مشارکت شهروندان پدیدآمده است. جمع‌سپاری به‌عنوان یکی از این ابزارهای تعاملی حوزه فناوری نرم، نقش مهمی در درک بهتر مسائل و استفاده از هوش جمعی کارشناسان و عموم مردم ایفا می‌نماید که قابلیت‌های آن چه در سطح نظری و چه در سطح اجرایی، در کشور ما کمتر مورد توجه قرار گرفته است. تکیه بر خرد جمعی ابزار قدرتمندی برای توسعه سیاست‌گذاری هوشمند است و تعامل دو طرفه‌ای که میان حاکمیت و شهروندان از طریق جمع‌سپاری محقق می‌شود، می‌تواند منجر به سیاست‌گذاری مؤثرتر و مشروع‌تر شود که لزوم آن در شرایط حکمرانی معاصر کشور به‌شدت احساس می‌شود. جمع‌سپاری را می‌توان به عنوان “یک مدل برخط، توزیع شده، تولید و حل مسئله که از هوش جمعی جوامع برخط برای خدمت به اهداف سازمانی خاص استفاده می‌کند”(Brabham, 2010) تعریف کرد. به زبان ساده‌تر، جمع‌سپاری راهی برای برقراری ارتباط و حل مشکلات برخط با افرادی است که در غیر این صورت با آن‌ها ارتباط برقرار نمی‌کردیم. این امر به شهروندان امکان می‌دهد تا در مورد امورات مختلف یک دولت فکر کنند و به‌طور جمعی در مورد آن‌ بحث نمایند؛ مانند مطلع شدن در مورد مسائل سیاست‌گذاری خاص، شکل دادن و به اشتراک گذاشتن نظرات به روشی سازنده و در نهایت تاثیرگذاری بر فرآیندهای تصمیم‌گیری. فرآیند تصمیم‌گیری جمعی، می تواند به عنوان فرآیندی تعریف شود که گروهی از افراد با توجه به نظرات یا ترجیحات‌شان، سعی در دستیابی به یک راه‌حل مشترک برای یک تصمیم‌گیری با چندین گزینه دارند و در این میان، اینترنت ابزاری برای بهره‌برداری از دانش غیر جریان اصلی فراهم می‌آورد که می‌تواند به راه‌حل‌های خلاقانه بدون محدودیت منجر شود. اگر چنین در نظر بگیریم که یکی از نقش‌های مدیریت دولتی یادگیری بیشتر در مورد مسائل و مشکلات اجتماعی جهت ابداع راه‌حل‌های بالقوه و تصمیم‌گیری راجع به آن‌ها است، جمع‌سپاری به عنوان شیوه‌ای که در آن این فرآیند یادگیری جریان خواهد داشت، یکی از بهترین شیوه‌های خلق دانش مشارکتی به شمار می‌رود.

با توجه به این زمینه‌ها، جمع‌سپاری به عنوان روشی نوآورانه برای بهبود سیاست‌گذاری، نیازمند طراحی و اجرای دقیق سکّوهای برخط است که قادر باشد نظرات و پیشنهادات شهروندان را به طور مؤثر جمع‌آوری کند. طراحی این سکّوها باید به گونه‌ای باشد که از نظر بصری جذاب و کاربرپسند باشد و کلیه مراحل فرآیند جمع‌سپاری را به طور جامع پوشش دهد. در مرحله مشارکت، انتخاب موضوعات باید به شیوه‌ای باشد که شهروندان به راحتی با آن‌ها ارتباط برقرار کنند و از ابراز نظر خود احساس اعتماد به نفس داشته باشند و به چالش‌های احتمالی واکنش نشان دهند تا فرآیند مشارکت به حداکثر کارایی برسد. در نهایت در حوزه بازخورد و اثرگذاری، راهبردهای ارتباطی باید طوری برنامه‌ریزی شوند که با رویدادهای سیاسی مهم و دارای اولویت هم‌زمان شوند تا تأثیر مشارکت شهروندان به حداکثر برسد. تعهد تصمیم‌گیرندگان نیز باید از همان ابتدا وجود داشته باشد و جمع‌سپاری به نحوی پیش برده شود که همکاری میان شهروندان و نمایندگان محلی تا سطح ملی برقرار گردد. ارائه بازخورد واضح و شفاف به شهروندان درباره نتایج نظرات آن‌ها و تاثیرات آن‌ها امری ضروری است تا اعتماد و مشارکت بیشتر شهروندان حفظ شود. جمع‌سپاری برای بسیاری از افراد در بخش عمومی و دولتی موضوعی جدید به شمار می‌رود. بنابراین پژوهش و تولید محتوا و بررسی رهنمودهایی اختصاصی برای استفاده از آن در کشور ما مهم است هنوز بسیاری از مباحث مرتبط با جمع‌سپاری در بخش دولتی عمدتا تجربی بوده و مبتنی بر ادبیات یا نظریه‌های مدیریت و سیاست‌گذاری عمومی نیستند. اگرچه جمع سپاری در کشور ما به شکل سنتی پیشنیه زیادی دارد، اما به شکل امروزی و با ابزارهای توسعه و فناوری اطلاعات و به ویژه در حوزه های حکمرانی قدمت زیادی ندارد. سکُوی ویکیپدیای فارسی از جمله نمونه های قدیمی مدل فعالیتی جمع سپاری دانشی می باشد. در حوزه های سیاستی نیز سامانه هایی چون چالش (با نام قدیم کندو) سازمان بسیج، جمع‌نویسی(جمع‌سپاری قانون‌نویسی) اندیشکده شفافیت برای ایران و سامانه نجم (نظام جمع سپاری مجمع) دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام از جمله تجارب اخیر حکمرانی شواهد محور داخلی به شمار می روند.