به سوی فهم فناوری نرم (۳۰)

به سوی فهم فناوری نرم (۳۰)

 نظام های نَرمِ هوشمندِ تصمیم یار
دکتر مهدی حمزه‌پور

بدون شَک، یکی از محوری ترین و سرنوشت سازترین وجه تمایز انسان ها، گروه ها، سازمان ها و فراسازمان ها (کشورها)، درجه کیفیت تصمیم گیری آنها در مسائل مختلف است. در علوم تصمیم، مسائل با توجه به درجه ابهام و عدم قطعیت آنها به سه دسته مسائل تقسیم می شوند. دسته اول، مسائلِ ساختارمند یا ساخت یافته یا خوش قِلِق یا خوش تعریف هستند که درجه پیش بینی پذیری، شفافیت و قطعیت بالایی دارند و مدل سازی و حل مدلِ این نوع از مسائلِ دقیق به راحتی صورت می گیرد و واضح است که از درجه ابهام و عدم قطعیت پایینی برخوردارند و تصمیم گیری در این گونه مسائل مبتنی بر روندهای گذشته با سرعت و راحتی بالایی انجام می گیرد.به طور مثال، مساله تامین برق در گرمای تابستان در هر سال. دسته دوم، مسائل نیمه ساختارمند یا نیمه ساخت یافته یا احتمالی هستند که به میزانِ مسائل دسته اول، پیش بینی پذیر و قطعی نیستند؛ امّا، احتمال وقوع پدیده ها در این نوع مسائل معلوم است و مدل سازی در اینگونه مسائل، مدلسازیِ احتمالی است. به طور مثال، مسائل مرتبط با مذاکرات در روابط بین الملل. دسته سوم، مسائل غیرساختارمند، ناساخت یافته، بدقِلِق،آشفته و نَرم است که بالاترین درجه ابهام، عدم قطعیت و نادقیقی را دارند و فرآیند مدل سازی و تصمیم گیری در این نوع مسائل از پیچیدگی بالایی برخوردار است و به طور معمول و از مسیرهای مبتنی بر روندهای گذشته نمی توان به نتیجه رسید.به طور مثال، مسائل فرهنگی و اجتماعی نظیر آسیب های اجتماعی. در اکثر مواقع، جوامع و سازمان ها با این نوع مسائل پیچیده، مبهم و غیرساختارمند مواجه هستند که لزوم جدّی تعریف، طراحی، استقرار و پیاده سازی سیستم های داده محورِ تصمیم ساز در سطوح کلانِ حاکمیتی و مدیریتی در قالب انواع فناوری های نرمِ تصمیم گیری و با نام سیستم های نرمِ هوشمندِ تصمیم یار را بیش از پیش نمایان می سازد. به همین دلیل، کارگزاران نظام های حُکمرانی کشورهای پیشرو و توسعه یافته همزمان با عصر فناوری های نوین و نوظهور و پیچیدگیِ شبکه ای بی حدّ و حَصر مسائل، به ویژه مسائل نَرمِ فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، طراحی و راه اندازی مراکز و تولید محصولات نرم افزاری مبتنی بر شبیه سازیِ موضوعات کلان و نَرم حاکمیتی به منظور بررسی دقیقِ نتایجِ احتمالیِ انتخاب گزینه ها و سناریوهای پیشنهادیِ مرتبط با تصمیم گیری ها در حوزه های گوناگون را در دستورکار نظام های تصمیم گیری خویش قرار داده اند که می توان به طور خلاصه و مُجمَل آنها را نظام های نَرمِ هوشمندِ تصمیم یار نامگذاری کرد.

اجرای پروژه‌های مختلف شبیه‌سازی برای پشتیبانی از تصمیمات کلان کشور، امری ضروری در سطح حاکمیت نظام هر کشوری است. طراحی نهادی که بتواند کارگزاری و اجرای این دست از پروژه‌ها و طرح‌ها را بر عهده بگیرد، دارای اصول و نیازمند اقداماتی است تا به فرهنگ اصیل مدیریتی در همه سطوح فرآیند تصمیم گیری تبدیل شود. البته تحقق این امور مستلزم آمادگی های ذهنی و عملیاتی در سطح مدیران ارشد و میانی نظام های حُکمروایی در جهت شکل دهی پنجره نگاه و رویکرد مدیران ارشد کشور بر پیچیدگی موضوعات کلان کشور و در نتیجه درکِ آسان نبودن تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری در مورد آنها، داشتن شناخت از مفاهیم مرتبط با پیچیدگی موضوعات شامل: عدم قطعیت، ابهام، نادقیقی، پیچیدگی، نظام های پشتیبانی تصمیم گیری و…، داشتن انتظار منطقی از مدل‌ها و نتایج شبیه‌سازی، اهمیت قائل شدن و بهره‌گیری از نتایج مطالعات و مدل‌ها می باشد. همچنین اصول و راهبردهایی نظیرِبهره‌گیری از مدل‌ها و شبیه‌سازهای اقتصادی موجود و اضافه نمودن پارامترها و معیارهای اجتماعی و فرهنگی بر این مدل‌ها به‌ویژه در گام‌های ابتدایی، طراحی ساختارها و انجام اقداماتی برای توسعه پایدار موضوع شبیه‌سازی کلان موضوعات کشور، استفاده از ظرفیت نهادهای بین‌المللی برای توسعه این امور، شناسایی و بهره‌گیری از ظرفیت افراد، نهادها و پروژه‌های انجام شده مرتبط در کشور، ایجاد شبکه ارتباطی میان افراد دارای ظرفیت و فرهنگ توسعه و بهره‌گیری از شبیه‌سازی در کشور، طراحی ساختاری چابک برای این مراکز و حداکثر بهره‌گیری از ظرفیت تیم‌های مختلف نخبگانی و جوان، زمان بَر بودنِ به بلوغ رسیدن مدل های شبیه سازی در مقیاس موضوعات کلان کشور، ایجاد ساز و کارهایی برای پرهیز از تبدیل شدن شبیه سازی به ابزارهایی برای گزارش سازی و یا اعمال نفوذ، ایجاد ابزارها و مکانیزم هایی برای مستندسازی چگونگی تصمیم گیری های انجام شده در موضوعات کلان کشور، توجه به قابلیت های شبیه سازی در مدیریت و کاهش ریسک تصمیمات کلان و ایجاد یک بازار متشکل برای مدیریت پروژه‌های شبیه‌سازی حاکمیتی در کشور می بایست مطمع نظر و اقدام جدّی قرار گیرد. در همین راستا صاحبنظران اقداماتی را در راستای فرهنگ سازی، ترویج، آموزش و راه اندازی مراکزِ نهادی به منظور شناخت مسائل، طراحی مدل مفهومی و مدل سازی و شبیه سازی در جهت پشتیبانی علمی نظام یافته از فرآیند تصمیم سازی و تصمیم گیری کلان کشور در موضوعات گسترده و متنوع توصیه می نمایند از جمله؛ طراحی و تجهیز مراکز شبیه‌سازی موضوعات کلان کشورها، برگزاری جلسات شورای مشورتی، شناسایی تجارب جهانی در حوزه شبیه‌سازی کلان موضوعات کشوری، شبیه‌سازی موضوعات جاری کشور، ایجاد انجمن شبیه‌سازی مسائل کشور، ایجاد سامانه ای تخصصی به منظور ارائه مدل های شبیه سازی به صورت برخط، پیاده‌سازی سامانه داستان تصمیم های کشور، اجرای برنامه تربیت شبیه‌سازان کشور با همکاری نهادهای بین المللی مرتبط، تدوین و پیگیری تصویب مصوبات قانونی لازم برای حمایت از توسعه پایدار شبیه‌سازی کلان موضوعات کشور.