به سوی فهم فناوری نرم (۳۱)

به سوی فهم فناوری نرم (۳۱)

اُتاقِ وضعیتِ تصمیم یار
دکتر مهدی حمزه‌پور

تصمیم گیری، محوری ترین کارکردِ مهارتِ نرمِ رهبری و مدیریت در همه سطوح سازمانی و فراسازمانی می باشد. به همین دلیل، در تربیت مدیران حرفه ای و اثرگذار، تاکید زیادی بر علوم تصمیم می شود. در حال حاضر، علوم تصمیم به دو دسته مهم تصمیم گیری کمّی و تصمیم گیری رفتاری تقسیم می شود. البته در میدان حقیقیِ تصمیم گیری در سازمان ها و کشورهای توسعه یافته، از فنون متنوع و متکثّرِ تصمیم گیریِ کمّی به عنوان منابع تصمیم ساز و پشتیبانِ علمی، پژوهشی و تحلیلی در فرآیند تصمیم گیری و از تصمیم گیری رفتاری در اتخاذ نهایی تصمیم و انتخاب مطلوب، به طور همزمان و ترکیبی، استفاده فراوانی می شود که به خودیِ خود کیفیت و دقت تصمیم گیری ها را در موضوع های مختلف به شدّت افزایش داده است. در این میان، ظُهور و رشد فناوری های نوین و خیره کننده ای چون هوش مصنوعی، سیستم های خُبره، فناوری اطلاعات و نرم افزارهای تخصصی تحلیل اطلاعات و کاربردهای وسیع و اثربخش آنها در ساخت، اتخاذ و اثرسنجی نظام یافته تصمیم ها و سناریوها در محیطی شبیه سازی شده، علوم تصمیم را از منظر پارادایمی وارد مرحله تازه ای کرده است که از آن تعبیر به تصمیم گیری مبتنی بر داده ها و شواهد می شود که این سازه مفهومی، خود، زیر سازه ی مفهومیِ کلان سازه ی مفهومیِ مدیریت بر مبنای شواهد (EBM= Evidence-Based Management) می باشد. تجربه زیسته بیش از دو دهه ی نگارنده از سازمان های سلسله مراتبی، ایستا، نیوتنی و به تعبیر رایج آن سازمان های دولتی و حاکمیتی در ایران چه در قالب کارشناس، مدیر، مدیر پروژه، مدرس و مشتری حکایت از وجود آشُفتگی و بی نظمی مُزمِن در فرآیند تصمیم گیری های خُرد و کلان در موضوع ها و سطوح مختلف مدیریتی و سازمانی می باشد. در شرایط فعلی، بیشتر زمان مدیران عالی و میانی بخش عمومی کشور برای حضور فیزیکی در جلسه های متعدد تصمیم گیری می گذرد. به علت تعدد جلسه ها، گاه نتیجه تصمیم گیری ملّی حاصل از بروندادهای جلسات خیلی رضایت بخش نیست. دلیل آن می تواند پیچیدگی موضوعات کلان کشور و در نتیجه آسان نبودن تصمیم سازی و تصمیم گیری در مورد آنها باشد. گاه سرعت تصمیم گیری ها، برخی اوقات کیفیت تصمیم گیری ها و بعضی مواقع اثربخشی آنها در حد مناسب نیست. علاوه بر این، گاه فاصله بین اتخاذ تصمیم ها و رسیدن به دست ذینفعان و اجرای تصمیم ها زیاد است و با تاخیرزیادی صورت می گیرد. یک مساله هم این است که برخی کارشناسان دستگاه های اجرایی علاقه مند به در اختیار قرار دادن داده ها و اطلاعات خود نیستند. نباید از این نکته غافل شد که گاهی اوقات در بسیاری از امور مربوط به فرآیند تصمیم گیری ها، موازی کاری صورت می گیرد. لازم است قبل از اتخاذ تصمیم ها، داده های مربوط به موضوع مورد تصمیم، تجزیه، تحلیل و بررسی شود، سیستم های اطلاعاتی مورد نیاز فراهم و مطالعه علمی و کارشناسی شده روی داده های مرتبط با تصمیم ها صورت گیرد. مساله مهم در اینجا بررسی صحت و جامعیت اطلاعات در دسترس است. همچنین نیاز به مدل موضوعی برای شبیه سازی سناریوهای مختلف موضوعی ضروری و حیاتی است تا بتوان گزارش های لازم را برای تصمیم گیران کلان کشور فراهم ساخت.

ظهور و توسعه فناوری اطلاعات منجر به اتکای بیشتر سازمانهای بخش دولتی و خصوصی به انواع سیستم های اطلاعاتی برای جمع آوری، ذخیره سازی و تحلیل داده ها شده است؛ چرا که امروزه سازمانهایی موفق تر هستند که همراستای اهداف و استراتژی های خود بتوانند از مجموعه ای از بهترین سیستم های اطلاعاتی مرتبط در سطوح مختلف مدیریتی و کارشناسی استفاده نمایند. یکی از مهمترین انواع سیستم های اطلاعاتی که می تواند مورد استفاده مدیران عالی و میانی قرار گیرد، سیستم های پشتیبانی تصمیم گیریِ هوشمندِ تصمیم یار است. سیستم تصمیم یار ملّی در زمینه های گوناگون می تواند راه حلی برای حل مساله تصمیم گیران عالی و میانی در این زمینه باشد. این سیستم می تواند با بکارگیری انواع مدلهای مناسب برای تحلیل داده ها و ارائه گزارش های لازم مختص هر کاربر مرتبط، پشتیبانی هوشمندِ لازم از تصمیم های کلان کشور در مسائل مختلف را فراهم سازد. یکی از الزامات تصمیم‌سازی صحیح به‌ویژه در موضوعات کلان، داشتن اِشراف اطلاعاتی مدیران تصمیم گیرنده بر وضعیت شاخص‌های اصلی و روند تغییرات آن‌ها در زمان‌های مختلف است. هم‌اکنون در کشور از سوی نهادهای مختلف، اطلاعات متنوعی در زمینه‌ شاخص‌های کلان و نیمه کلان در موضوع های گوناگون کشور تولید می‌شود که وجود «اتاق وضعیت (situation Room)» می‌تواند آنها را در قالب‌های مناسب به مدیران و کارشناسان تصمیم‌ساز نمایش دهد. در واقع وجود چنین اتاقی، بخشی از یک سامانه تصمیم‌یار کامل و پیشرفته است. سیستم و مدل تصمیم‌یارِ موضوعات ملی کشور، بیش از آن که یک سامانه نرم‌افزاری باشد، یک فرآیند منعطف و غیرساختار یافته است که با درگیر کردن ذی‌نفعان اصلی و تصمیم‌گیرندگان ارشد کشور و با لحاظ کردن شرایط، محدودیت‌ها و مصالح ملی، بهترین سناریوهای تصمیم را با مشارکت ذی‌نفعان تولید، ارزیابی و مقایسه می‌کند.

       مهدی حمزه پور

• دکتری مدیریت از دانشگاه علامه طباطبایی (ره)
• عضو هیات علمی گروه علوم تصمیم و سیستم های پیچیده دانشکده مدیریت دانشگاه امام صادق (ع)
• مدیر اندیشکده فناوری نرم دانشگاه امام صادق (ع)