به سوی فهم فناوری نرم (۱۱)
بسم الله الرحمن الرحیم
به سوی فهم فناوری نرم (۱۱)
فناوری نرمِ مدیریت
در ادبیات موضوعِ حوزه علم و فناوری، تقسیم بندی های متعدّدی از انواع فناوری وجود دارد؛ ولیکن بر مبنای ملموس یا ناملموس بودن نوع فناوری یا به تعبیری، عینی و ذهنی بودنِ فناوری، تقسیم بندی نوینِ فناوری به فناوری سخت و فناوری نرم را شاهد هستیم. فناوری های سخت و نرم همواره در هم تنیده و در خدمت یکدیگرند و در همه حال از هم جدایی ناپذیرند و در میدان عمل، جداکردن و جدا پنداشتن آنها از یکدیگر غیرممکن به نظر می رسد. آنچه که قابل تفکیک است، اصل و فرع بودن و یا خادم و مخدوم بودنِ این دو نوع فناوری کَلان، نسبت به یکدیگر است که در محصولِ تولید شده خروجی یا خدمتِ ارائه شده، میزان غلظت و حضور این دو نوع فناوریِ کلان معلوم می گردد. به کوتاه سخن آن که؛ اگر فناوری نرم در خدمت فناوری سخت باشد، در عمل ما شاهد تولیدِ محصولی عینی و ملموس در قالب کالا و محصول ساخته شده در یک صنعت سخت مانند صنایع سختِ رایجی چون خودروسازی، فولاد، پتروشیمی، سیمان، کاشی و سرامیک، ماشین آلات، تجهیزات پزشکی، دارو و …..هستیم. در اینجا، به طور مثال، فناوری نرمِ طراحی صنعتی به عنوان فناوری نرم، به طور کامل در خدمتِ تولیدِ محصول سخت است و نوعِ صنعت، تعبیر سخت به خود می گیرد. در نقطه مقابل، چنانچه فناوری سخت در خدمت تولید محتوا و مفهوم باشد و به عبارتی، هدفِ اصلی در ارائه محصول یا خدمت مورد نظر، انتقال مفهوم، حفظ، ارتقا و انتقال علم، فرهنگ، اخلاق و معنویت در دو طیفِ نیّت یا قصدِ خیر و شَرّ و تاثیرگذاری آن بر ذهن و اندیشه، روح،روان و رفتارِ مخاطب و مشتریان باشد،محصول یا خدمتِ ارائه شده در دسته صنایع نرم و ذیل فناوری نرم قرار می گیرد و در تعریفی عملیاتی، می توان گفت که فناوری های نرم، مجموعه ای از هنجارها، رویّه ها، مقررات، نهادها و سامانه های دانشی را در برمی گيرد كه رفتار انسان و نيازهای روحی روانی، فرهنگی و اجتماعی او را هدف قرار داده و موجباتِ كارایی و اثربخشی مطلوب تر فناوریهای سخت را فراهم می سازد. ویژگی بارز فناوری نرم آن است كه به جای بهره گيری از مواد اوليه طبيعی و معدنی از بروندادهای فکری و خلاقيت انسان كه ماهيت نوآورانه، فرهنگی و هنری دارد، استفاده می كند.
در این میان، فناوری نرمِ مدیریت در همه سطوحِ نظر و اجرا، اعمّ از سطح فردی، گروهی، سازمانی، فراسازمانی یا ملّی و نیز سطح بین المللی یا جهانی، رشد یافته ترین و بالغ ترین نوع از انواع فناوری های نرم می باشد. در موضوعات و اِنگاره های نوینِ سازه های مفهومیِ حُکمرانی، رهبری و مدیریت، به خوبی تفکیک سخت و نرم بودنِ مفاهیم، مدل ها و ابزارها قابل فهم و درک می باشد؛ به عنوان مثال، حوزه مدیریت منابع انسانی، خود به دو کَلان قسمتِ مدیریت منابع انسانی سخت و مدیریت منابع انسانی نرم قابل تفکیک و تعریف است؛ به عبارتی، مباحث مربوط به نظام های رسمی فرآیند جَذب، استخدام، آموزش، مدیریت دانش، ارزیابی عملکرد، امور رفاهی، بازنشستگی و استقرار، بکارگیری و اجرای این نظام ها یا سیستم ها در قالب مدیریت منابع انسانی سنّتی،کلاسیک یا سخت طبقه بندی می شود و حوزه های مربوط به مدیریت رفتار فردی،گروهی و سازمانی، در قالب مدیریت منابع انسانی نرم طبقه بندی می شوند. این تفکیکِ ادراک شده در سایر کَلان موضوعاتِ دیگر مانند مدیریت استراتژیک (راهبردی)، تحقیق در عملیات و علوم تصمیم و مانند آن قابل مشاهده است. به طور مثال، در مدیریت استراتژیک (راهبردی)، مدل ها، الگوها و نگاه کَمّی و تَجریدی و ساده سازیِ تقلیل گرایانه به تحلیل های راهبردی را که در محافل عملیاتیِ غیر آکادمیک تعبیر به برنامه ریزی استراتژیک می شود، در شُمارِ مدیریت استراتژیکِ سخت طبقه بندی می کنیم و در نگاهی دیگر، مباحثی چون تفکّر استراتژیک، ذیلِ مکاتب متنوّع و متکثّر نظری و فلسفی را تحت برچسب مفهومیِ مدیریت استراتژیکِ نرم نامگذاری می کنیم. همچنین در رشته تخصصی تحقیق در عملیات، تعبیر و تفکیکِ سخت و نرم با توجه به انواع مساله بسیار ملموس و قابل درک است. به بیان دقیق تر، در شرایط اطمینان و قطعیّت کامل و در برخورد با مسایلِ خوش تعریف، ساختارمند و خوش قِلِق به دنبال تقلیل دادن و ساده سازی مساله در قالب مدل سازی و حل مساله و یافتن پاسخ بهینه و یا حداقل یافتنِ پاسخ رضایتبخش هستیم که از آن تعبیر به تحقیق در عملیات سخت می شود. اما در مواجهه با مسایل بَد قِلِق، ترکیبی، پیچیده و غیرساختارمندی همچون مسایل فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و …. به دنبال ساختاردهی به مساله در قالب رویکرد تحقیق در عملیات نرم و رویکردهای پارادایمیِ نوینِ بعد از آن مانند تحقیق در عملیات رهایی بخش، انتقادی، چندگانه، پست مدرن یا پَسانُوین گرایی و رفتاری هستیم که همگیِ این پارادایم های اخیر حاکی از نگاه نرمِ انسان محور و خُبره محور به تحقیق در عملیات دارد. در علوم تصمیم نیز اعمّ از تئوری ها و فنون تصمیم گیری که خود شُعبه علمیِ مهمّی از تحقیق در عملیات محسوب می شود، شاهد تفکیک جدّی نظریه ها، تئوری ها و فنون تصمیم گیری به رویکرد سخت و نرم هستیم. به طوری که در رویکرد سخت، سنّتی و کلاسیک به علوم تصمیم، صحبت از فُنون تصمیم گیریِ چند معیاره، چند هدفه و چند شاخصه می باشد؛ در حالیکه در علوم تصمیم نرم، تصمیم گیری رفتاریِ برآمده از علم روان شناسی و جامعه شناسی، نقش آفرینی ویژه می کند. خلاصه آن که فناوری نرمِ مدیریت ، به عنوان محوری ترین، شکوفاترین ، رشد یافته ترین، بالغ ترین و گسترده ترین موضوعِ کاربردیِ ذیل فناوری نرم می باشد که توسعه یافتگی مادّی و معنوی افراد، گروه ها، سازمان ها و کشورها در توجه ویژه به این مقوله حیاتی می باشد.
مهدی حمزه پور
- دکتری مدیریت از دانشگاه علامه طباطبایی (ره)
- عضو هیات علمی گروه علوم تصمیم و سیستم های پیچیده دانشکده مدیریت دانشگاه امام صادق (ع)
- مدیر اندیشکده فناوری نرم دانشگاه امام صادق (ع)
دیدگاهتان را بنویسید