به سوی فهم فناوری نرم (۳۳)

به سوی فهم فناوری نرم (۳۳)

فَناوریِ بَرهَم زَنَنده
دکتر مهدی حمزه‌پور

تغییر و تحول بُنیادینِ پارادایم گونه در سَبک زندگیِ فردی، گروهی، سازمانی، ملّی و جهانی را در موضوعات گوناگونی چون فرهنگ، سیاست، امنیت، اقتصاد، آموزش، تربیت، سلامت و… در بستر انواع فناوری های شگفت انگیز و به تعبیری فناوری های بَرهَم زَنَنده و تحول آفرین به طور ملموس و بر مبنای تجربه زیسته شاهد بوده، هستیم و خواهیم بود. بر اساس تعریف فرهنگستان ادب و زبان فارسی، Disruptive Technologies به آن دسته از فناوری هایی اطلاق می شود كه مبانی رقابتِ فناوری را تغییر می‌دهند و صنایع و بازارهای جدید را بنیان می‌نهند و بهبود یافتۀ فناوری‌ های موجود نیستند. به عنوان مثال، ماشین حساب در مقایسه با چُرتکه یک Disruptive Technology به حساب می‌آید. ازجمله معادل های فارسیِ Disruptive Technology عبارتند از : فناوری بَراَفكَن ، فناوری بَرهَم زَن ، فناوری تحول آفرین ، فناوری تحول زا، فناوری سامان‌گُسل، فناوری اِنقلابی، فناوری بُنیادین و فناوری بَرهَم زَنَنده، كه فرهنگستان، واژه فناوری بَراَفكن را انتخاب كرده است؛ اما معادل ” فناوری بَرهَم زَنَنده ” در میان عُرف رایج تر است. فناوری بَرهَم‌زَننَده، مُخَرِّب، بنیان‌بَراَفکن و تحول‌آفرین یا هر نام دیگری که روی آن بگذاریم، در واقع یک نوع نوآوری است که به طور قابل توجهی نحوه عملکرد مصرف‌کنندگان، صنایع و کسب و کار را تغییر می‌دهد. در همین راستا، نوآوری های بَرهَم زَنَنده را هم به عنوان یک سازه مفهومی ذیل آن داریم و  به آن دسته از فناوری هایی گفته می شود كه نتیجه مستقیمِ فناوری های بَرهَم زَنَنده هستند. اگر مروری به تاریخ و سِیرِ تَطوّر فناوری‌ها از سَده‌های گذشته تا به امروز داشته باشیم، یک ویژگی و مؤلفه مهم را در تمامی آنها مشترک می‌دانیم، تحول‌آفرینی و ایجاد تغییر در مسیر‌ها، فرآیند‌ها و روند‌های قبل از ظهور آن فناوری است. اگرچه فناوری‌ها خودشان معنابخش و منشأ تغییر بوده و به دنبال ایجاد روندی جدید در ساختار‌ها و روند‌های پیشین، تحول می‌یابند، اما فناوری‌هایی هم وجود دارند که فناوری را مفهومی تازه می‌بخشند، فناوری‌هایی که به اصطلاح بُنیان‌برافکن و تحول‌آفرین خوانده می‌شوند. فناوری بَراَفکن یا بَرهَم زَنَنده گونه‌ای از فناوری است که بازار جدید و زنجیره ارزش جدیدی ایجاد می‌کند که جایگزین بازار فعلی شده و بدین ترتیب به عمر برخی شرکت¬ها و محصولات پایان می‌‌دهد. البته پس از مدتی این فناوری به یک فناوری معمولی تبدیل می‌شود تا اینکه فناوری بَراَفکن بعدی ظاهر گردد. فناوری‌های بَراَفکن در خلأ به وجود نمی‌آیند و به مرور توسعه می‌یابند تا به بلوغ برسند. یک فناوری مخرب، سیستم‌ها یا عادات قبلی را با رویکرد‌های جدید جایگزین می‌کند؛ زیرا دارای ویژگی‌هایی است که به طور واضح، نسبت به روند قبلی خود بهتر و برتر هستند. در زمان خود، فناوری خودرو، فناوری‌های مبتنی بر برق، تلویزیون، اینترنت و اکنون شبکه های اجتماعی و هوش مصنوعی فناوری‌های مخرب بودند و هستند. حتی یک کسب و کار دانش‌بنیان نوپا، با منابع محدود می‌تواند با ابداع روشی کاملاً جدید برای انجام کاری، تحول و تغییر در فناوری را هدف قرار دهد. شرکت‌های تثبیت‌شده تمایل دارند بر آنچه که به بهترین شکل انجام می‌دهند تمرکز کنند و به‌جای تغییرات انقلابی، پیشرفت‌های تدریجی را دنبال می‌کنند. کسب و کار‌های نوآور، به کمک نوآوری‌های برهم‌زننده، به بزرگ‌ترین خواست‌ها و نیاز‌های مشتریان خود پاسخ می‌دهند. اینترنت یكی از بزرگترین نوآوری های برهم زننده است. نوآوری تحول‌آفرین، نوعی از نوآوری است که سبب ایجاد یک بازار جدید یا یک شبکه ارزش جدید شده و در نهایت به ایجاد تحول در بازار یا شبکه ارزش موجود و همچنین کنار زدن پیشتازان و متحدان بازار موجود می‌انجامد. البته این‌طور نیست که همه انواع نوآوری از نوع تحول آفرین باشند. در واقع ممکن است یک نوآوری بسیار پیشرو و متفاوت باشد، ولی تحول آفرین نباشد. برای نمونه اختراع خودرو یک نوآوری تحول آفرین نبود، زیرا نخستین خودروها، محصولی تجملی بودند که نمی‌توانستند رقیب جدی انواع گاری و کالسکه متصل به اسب باشند. البته تولید انبوه خودرو یک نوآوری تحول آفرین بود، زیرا سبب تغییر بازار حمل‌ونقل شد، حال آنکه در آن زمان سی سال از اختراع نخستین خودرو می‌گذشت. فناوری های بَرهَم زَنَنده ویژگی های زیر را دارند:• یک فناوری زمانی بَرهَم زَنَنده محسوب می شود که استفاده از آن منجر به تولید محصولاتی با ویژگی های عملکردی متفاوت از ویژگی های دلخواه مشتریان موجود، شود. فناوری های بَرهَم زَنَنده ، یافته های علمی ای هستند که پارادایم های محصول را تغییر می دهند و پایه ای برای ایجاد یک پارادایم جدید و رقابتی‌تر فراهم می‌سازند و موجب کسب پیشرفت های جَهشی در ارزش و اعتبار نوآوری‌ها و محصولات و فرآیندها نزد مشتریان می‌ شوند.

این فناوری ها، محصولاتی را تولید می کنندکه بر خَلق و تامین خواسته های مشتریانِ آینده نگر متمرکز هستند و معمولا نتیجه زمان بندی درست و زمینه یک انتقال فناوری هستند. این زمانبندی به سختی قابل مدیریت کردن است ولی یک منبع عالی برای ایجاد مزیت رقابتی است. در حقیقت مهم ترین ویژگی فناوریهای بَرهَم زَنَنده ، توانایی ارایه قابلیت های عملكردی جدید برای بهبود تجربه مشتریان است. فناوری های بَرهَم زَنَنده یكی از عوامل اصلی عبور از عصر اطلاعات به عصر دیجیتال هستند و عنصر جدایی ناپذیر تحول دیجیتال در صنایع محسوب می شوند. صنایع در دوره های زمانی مختلف از عصر صنعتی از 1940 تا 1960 میلادی تا عصر اطلاعات از 1960 تا 2006 میلادی  و اکنون در عصر دیجیتال و صنایع فرهنگی و خلاق از2006  تا 2030 میلادی با فناوری های بَرهَم زَنَنده مواجه بوده اند. عصر دیجیتال، دوران تحول دیجیتال نامیده می شود. بارزترین ویژگی عصر دیجیتال، نوآوری است. نوآوری در عصر دیجیتال ماهیت تحولی دارد.شرکت‌ها، سازمانها و نهادهای نوآور و خطرپذیر، ممکن است ظرفیت و فرصت‌های استفاده از فناوری‌های بَرهَم زَنَنده را در کسب و کار خود تشخیص دهند و از آن استفاده کنند. نوآوری‌های مُخرب، بازار‌های جدیدی را هدف قرار می‌دهند اما ابتدا در کاربرد‌های ساده بازار شکل می‌گیرند، سپس در بازار ارتقا می‌یابد و رقبای سنتی و مستقر در بازار را جابجا می‌کند و براساس کسب مزیت رقابتی، جایگاهی برای خود ایجاد می‌کند. به بیان ساده‌تر، نوآوری مخرب اصطلاحی در مدیریت کسب‌وکار است و به نوعی نوآوری اشاره دارد که بازار و شبکه ارزش جدیدی را ایجاد کرده و در نهایت در شرایط قبلی بازار اختلال ایجاد می‌کند و به این صورت موازنه شرکت‌ها در بازار را تغییر می‌دهد. شرکت‌هایی که نمی‌توانند اثرات فناوری مخرب را در نظر بگیرند، ممکن است سهم بازار خود را در مقابل رقبای که راه‌هایی برای یکپارچه‌سازی فناوری کشف کرده‌اند، از دست بدهند. سرمایه‌گذاری در شرکت‌هایی که سیاست استفاده از فناوری‌های برهم زننده ایجاد یا اتخاذ می‌کنند، ریسک قابل‌توجهی دارد. بسیاری از محصولاتی که مخرب یا تحول آفرین تلقی می‌شوند سال‌ها طول می‌کشد تا توسط مصرف‌کنندگان یا مشاغل مورد استفاده قرار گیرند یا اصلاً مورد استفاده قرار نگیرند. سرمایه‌گذاران می‌توانند با سرمایه‌گذاری در صندوق‌های قابل معامله در بورس یا صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر شرکتی، فناوری‌های برهم زننده را در کار خود توسعه دهند. این صندوق‌ها در زمینه‌های نوآورانه مختلفی مانند اینترنت‌ اشیا، محاسبات اَبری، فین‌تِک، رُباتیک و هوش مصنوعی سرمایه‌گذاری می‌کنند.

مهدی حمزه پور

• دکتری مدیریت از دانشگاه علامه طباطبایی (ره)
• عضو هیات علمی گروه علوم تصمیم و سیستم های پیچیده دانشکده مدیریت دانشگاه امام صادق (ع)
• مدیر اندیشکده فناوری نرم دانشگاه امام صادق (ع)