به سوی فهم فناوری نرم (۱۲)

بسم الله الرحمن الرحیم

به سوی فهم فناوری نرم (۱۲)

فناوری نرمِ آزمایشگاه های جامعِ مدیریت

در قرون اخیر، واژه فناوری یکی از پُربَسآمدترین سازه های مفهومی در میان جوامع بوده است.تصویری که به طور معمول با شنیدن این واژه در ذهن ها متبادر می شود، ابزار و ماشین آلات،تجهیزات،سیستم های رایانه ای و این قبیل موضوعات است.در حالی که واژه فناوری، گستره معنایی و کاربردی وسیعی دارد. فناوری را از ساحت های مختلف تقسیم بندی نموده اند و از جمله در تقسیم بندی نوین آن، فناوری را به فناوری سخت و نرم تقسیم نموده اند.البته این تقسیم بندی به معنای جدا بودن و متمایز ساختن مطلق این دو نوع فناوری نیست؛ چرا که این دو نوع فناوری، همواره در کنار هم و به صورت اجزایی مکمل و به عبارتی دقیق تر، بسته به موضوع و تعریف مساله ، هریک در خدمت دیگری است و به همین دلیل است که تفکیک حقیقی این دو نوع فناوری غیر ممکن است. به هر تقدیر، آنچه که فناوری سخت و نرم را از جهت نوع فناوری از هم قابل تشخیص و تبیین می نماید، تعریف و هدف مساله است. به گونه ای که اگر مواد اولیه،تجهیزات،ابزار،ماشین آلات و سایر ملزومات ملموس که از آن تعبیر به فناوری سخت می کنیم در خدمت محتوا، اندیشه،عقیده و فرهنگ باشند، منجر به تولید محصول نرم خواهد شد و بر عکس، اگر توانمندی های ذهنی،عقلی و احساسی از قبیل طراحی،مدلسازی،نقشه کشی و… که از آن تعبیر به فناوری نرم می کنیم در راستای تولید کالای ملموس و قابل مشاهده باشد، منجر به تولید محصول سخت خواهد شد. با این مقدمه اجمالی، یکی از مهمترین فناوری های نرم عرصه آموزش،سنجش و شبیه سازی مباحث مدیریت،نوآوری،علوم رفتاری،مالی و بازاریابی و خط مشی،آزمایشگاه های جامع مدیریت می باشند. امروزه سازمان‌ها، با چالش‌ها و آسیب‌های بی‌شماری مواجه هستند. سازمان‌های موفق سازمان‌هایی هستند که بتوانند از چالش‌ها و آسیب‌های موجود با موفقیت عبور کنند و کارآمدی و اثربخشی خود را حفظ و تقویت کنند. یکی از مهم‌ترین نهادهایی که می‌تواند سازمان‌ها را به‌روز نگه دارد و کارآمدی و ثبات آن‌ها را بهبود دهد، آزمایشگاه‌های مدیریتی هست. آزمایشگاه مدیریتی به‌ مثابه یک درمانگاه عمل می‌کند و مدام روند و نبض افراد و فعالیت‌های سازمانی را رصد و پایش می‌کند و درصدد است پویایی و ظرفیت‌های سازمانی را برای انجام وظایف و مأموریت‌ها شکوفا کند و همچنین با آسیب‌ها و چالش‌هایی که سازمان با آن مواجه است یا در آینده با آن مواجه می‌شود، مقابله کند. اگرچه امروزه آزمایش‌ها به عنوان بخشی از روش‌های تحقیق در مدیریت شناخته شده‌اند، و آزمایشگاه‌های مدیریت و کسب‌وکار در بسیاری از دانشکده‌های اقتصاد و مدیریت دنیا توسعه یافته‌اند، امّا این نوع تحقیقات هنوز توسّط بسیاری از دانشکاران این حوزه در کشور به خوبی درک نشده‌اند؛ چنان‌که تمرین کردن و انجام آزمایش‌های آزمایشگاهی، همچنان بخشی از آموزش و تربیت دانش آموختگان اکثر رشته‌های علوم اجتماعی و رفتاری نیست. در سطح جهان، نظام آموزشی دانشگاه ها در پاسخگویی به نیازهای جامعه، دچار تغییر و تحول می شوند. در این راستا زیرساخت های تحقیق، نقش مهمی در تمامی زمینه های علمی به خصوص علوم انسانی برای پیشرفت دانش دارند. یکی از زیرساخت هایی که بسیاری از دانشگاه های علوم انسانی در تلاش برای راه اندازی آن هستند، آزمایشگاه مدیریت است. بهره‌گیری از آزمایشگاه‌های مدیریتی در سازمان‌ها امری رو به رشد است. در مطالعات علمی، آزمایش کردن روشی برای بررسی انواع خاصّی از سؤالات پژوهشی و حل کردن مسائل گوناگون است. آزمایش، یکی از بنیادی‌ترین روش‌های تجربی برای کسب شناخت عمیق‌تر دربارۀ جهان است و همواره در علوم طبیعی و علوم اجتماعی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. هدف از آزمایش کردن، بررسی تأثیر محرّک‌ها، روش‌ها و یا شرایط خاصّ طبیعی/ غیرطبیعی بر روی یک گروه آزمودنی است. از خصوصیات روش آزمایشی این است که ضمن دست‌کاری یا مداخله در متغیرها و کنترل سایر شرایط، گروهی را که با انتصاب تصادفی انتخاب شده‌اند، مورد مشاهده قرار می‌دهد. با شنیدن واژه‌های «آزمایشگاه» و «تحقیق آزمایشی»، آن‌چه ناخودآگاه به ذهن متبادر می‌گردد، مطالعات علوم طبیعی است و اغلب روش‌های جمع‌آوری داده در علوم رفتاری مانند مدیریت و اقتصاد، به مشاهدات ساختاریافته و غیرساختاریافته، مرورهای پیشینه، تحقیقات پیمایشی و برخی روش‌های آمیخته محدود به نظر می رسد. این درحالی است که استفاده از روش‌های آزمایشی و آزمایشگاهی در علوم اجتماعی و علوم رفتاری  به طور چشم‌گیری در سال‌های پس از جنگ جهانی دوّم در جهان افزایش یافته است. تغییرات تاریخی زیادی در رشد روش‌های آزمایشی مؤثّر بوده است که مهم‌ترین آن‌ها را می‌توان پیدایش موضوعات جدید تحقیقاتی و فنّاوری‌های جدید برشمرد. یک دلیل روشن برای استفاده از طرّاحی‌های آزمایشی، توانایی آزمایش‌ها برای ارائۀ شواهد علّیت است؛ در واقع توانایی آزمایش‌ها در اثبات روابط علّت و معلولی، جهت توسعۀ دانش در علوم رفتاری و سازمانی حیاتی است. وجود زیرساخت‌های بنیادین سخت‌افزاری و نرم‌افزاری لازم جهت انجام پژوهش‌های آزمایشی در دانشگاه ها و مراکز آموزشی و پژوهشی گام مؤثّری در توسعه و ترویج پژوهش‌های آزمایشی در زمینه‌ها ومطالعات گوناگون رشتۀ مدیریت خواهد بود. آزمایشگاه مدیریت کسب­ وکار، به دنبال منفعت مشاغل مختلف از طریق بررسی بنگاه ­های تجاری آسیب­ دیده در محیط آزمایشگاهی، به منظور درک ابعاد و مشکلات پیچیده بر سر راه فعالیت­ های تجاری است. آزمایشگاه های موجود در حوزه مدیریت را می توان در چهار قالب آزمایشگاه های نوآوری، رفتاری، مالی،بازاریابی،خط مشی و جامع طبقه بندی کرد.راه اندازی و استفاده از یک آزمایشگاه مدیریت در درجه اول نیازمند یک راهبرد مشخص، برنامه کلان، همکاری مدیران ارشد دانشگاه و دانشکده های زیرمجموعه، اعضای هیأت علمی و دانشجویان شاغل به تحصیل و دانش آموختگان می باشد. در هر دوره ای از تاریخ، نهادهای علمی باوجود تفاوت در الگوهای فعالیت، در یک اصل مشترک بودند و آن کمک به برطرف کردن نیازهای جامعه با تولید دانش کاربردی و اِعمال آن در عرصه عمل بوده است. در دانشگاه های نسل سوم که در ایران اکثر دانشگاه ها با آن فاصله دارند، مأموریت سومی برای دانشگاه ها، فراتر از آموزش و پژوهش تعریف شده که انتقال توانمندی ها به جامعه است. بر اساس این تعریف، دانشگاه مجبور است با دانشی که تولید می کند، برای جامعه، خلق ارزش کند. در سال های گذشته، علوم انسانی همواره از یک بحران ساختاری رنج می برد. در دانشگاه های علوم انسانی، دانشجویان با توصیه های خوب به کتابخانه راهنمایی و بعد از دوران تحصیل به دل جامعه فرستاده می شوند. اما آن ها مدت ها است از جامعه دور بوده و تصویر درستی از جامعه خود ندارند. این روند برای علوم انسانی، که بستر تمامی علوم در جامعه است، مناسب به نظر نمی رسد. تغییرات فناوری و تحولات مرتبط، در حال تغییر دادن روش تحقیق در علوم انسانی است که راه های جدیدی برای پاسخ دادن به پرسش های پیچیده در مورد جامعه، فرهنگ، ارتباط و درک از فرهنگ ها و جوامع سراسر جهان ارائه می دهند. به منظور ایجاد یافته های جدید که درک ما را از فرهنگ، هویت، میراث و تاریخ متحول کند، پژوهشگران نیازمند دسترسی به مجموعه های متنوعی از داده های کمی و کیفی و ابزارهای پیشرفته برای فعال کردن تحقیقات و تحلیل داده ها هستند. زیرساخت های تحقیق نقش مهمی در پیشرفت دانش و پاسخ علمی به سوالات مربوط به ارتباط اجتماعی دارند. در طول یک دهه اخیر دیده شده  است که زیرساخت های تحقیقاتی علوم انسانی و اجتماعی دستخوش تحول شده اند. دیجیتالی شدن متون تاریخی در علوم انسانی، علاقه مندی به تحقیق با تجهیزات آزمایشگاهی در بخش های فلسفی کلاسیک و تاریخ باستان، علوم اجتماعی، زبان شناسی و علوم رفتاری و هم چنین گسترش علمی و تبادل علمی فراتر از مرزهای کشورها از جمله این تغییرات هستند. این موارد شیوه های کار و همکاری بین المللی علوم انسانی و اجتماعی در مقیاس جهانی را تغییر خواهند داد. از سوی دیگر، توسعه زیرساخت ها اغلب پیش شرط پاسخ به مسائل علمی و اجتماعی پیش رو از طریق پروژه های تحقیقاتی متمرکز بر موضوعات خاص است. یکی از زیرساخت هایی که بسیاری از دانشگاه های علوم انسانی در تلاش برای راه اندازی آن هستند، آزمایشگاه مدیریت است. در حال حاضر به آزمایشگاه مدیریت، به عنوان یک مؤلفه ارزشمند در تحقیقات و آموزش دانشگاه ها تکیه می شود. توسعه آزمایشگاه می تواند باعث ارتقای تولید محصول و در نتیجه درآمدزایی دانشگاه شود. به طور عمومی، آزمایشگاه های مستقر در دانشگاه ها دستیابی به چند هدف را در بین دانشجویان دنبال می کنند : ارتقای مهارت های فکری و عملی، کمک به یادگیری مفهومی، توسعه توانمندی های شناختی، کمک به درک و شناخت ماهیت دانش و فعالیت های  تحقیقاتی و ارتقای گرایش به انجام کارهای تحقیقاتی. تاریخچه معرفی آزمایشگاه ها به اواخر دهه ۱۸۰۰ میلادی برمی گردد.آزمایشگاه ممکن است به اتاقی که مجهز به میز آزمایشگاه و ایستگاه های کاری است ارجاع داده شود. اما امروزه مربیان، سیاست گذاران و پژوهشگران بر روی تعریف عمومی از آزمایشگاه توافق نکرده اند. پیشرفت های سریع در علم، فناوری و تحقیقات شناختی باعث منسوخ شدن تعریف سنتی آزمایشگاه  شده است. در آزمایشگاه فرصت هایی برای افراد فراهم می شود تا به طور مستقیم با دنیای مادی تعامل داشته باشند و با داده های به دست آمده از دنیای مادی، با استفاده از ابزارها، تکنیک های جمع آوری داده ها، مدل ها و نظریه های علمی ارتباط برقرار کنند. اما درآزمایشگاه های علوم انسانی این تعامل با دنیای واقعی صورت می گیرد . آزمایشگاه علوم انسانی یک بخش بین رشته ای برای تحقیق و آموزش در دانشکده های علوم انسانی است. فعالیت های آزمایشگاه، حول محور علوم انسانی متمرکز است و موضوعات مربوط به ارتباطات، فرهنگ، شناخت و یادگیری را مورد هدف قرار می دهد. البته بسیاری از پروژه ها در همکاری با علوم اجتماعی، پزشکی، علوم طبیعی، مهندسی و علوم الکترونیک صورت می گیرند. در واقع آزمایشگاه، محققان علوم انسانی را قادر می سازد با رشته های دیگر در تعامل باشند تا چالش های علمی پیش رو برای درک، توضیح و بهبود وضعیت انسان را درک کنند. آزمایشگاه علوم انسانی یک چشم انداز جدید پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی و در واقع توسعه یک زیرساخت تحقیقاتی برای علوم انسانی است. این آزمایشگاه، مکانی برای محققان، اساتید و دانشجویان دانشکده ها و کاربران در سراسر دانشگاه است که میزبان فناوری، روش شناسی، مدیریت داده ها و اطلاعات آرشیوی و دامنه وسیعی از پروژه های تحقیقاتی است. آزمایشگاه های علوم انسانی، عرصه ای برای همکاری بین افراد دانشگاهی و ذینفعان خارجی در آموزش، صنعت و مؤسسات عمومی و خیریه مانند موزه ها، کتابخانه ها و … در سطح محلی، ملی و بین المللی را فراهم می آورند. آزمایشگاه دارای محیطی پویا است که محققان را قادر می سازد تا روش های سنتی و جدید را ترکیب کنند و با رشته های دیگر تعامل داشته باشند. آزمایشگاه در علوم انسانی معاصر، با تأکید فزاینده بر ابزارهای دیجیتال، قدرت محاسباتی و روش های ترکیبی، پیشتاز ارائه زیر ساخت ها است. این آزمایشگاه به هیچ وجه به علوم انسانی محدود نمی شود. چرا که بسیاری از دانشکده ها در دانشگاه ها، محققان را از خارج  دانشگاه استخدام می کنند. به صورت کلی می توان بیان کرد آزمایشگاه علوم انسانی، یک واحد تحقیق میان رشته ای است که در آن محققان و دانشجویان در یک محیط تحقیقاتی  جذاب و بسیار سازنده گرد هم جمع می شوند. مدیریت و جمع آوری به موقع اطلاعات، به شرکت ها، یک مزیت رقابتی نسبت به رقبای خود می دهد. در دوره داده های کلان، تجزیه وتحلیل کسب وکار به طور فزاینده ای به عنوان کلید موفقیت کسب وکار شناخته می شود. شرکت ها از طریق تجزیه وتحلیل کسب وکارشان می توانند استانداردهای کیفی بالاتری از خدماتشان را ارائه کنند و هزینه ها و خطرات را کاهش دهند. آزمایشگاه علوم مدیریت به طور خاص برای پاسخگویی به نیازهای جدید مدیریتی، جهت انجام تحقیقات در زمینه تجزیه وتحلیل کسب وکار طراحی شده است که یک گروه تحقیقاتی چند رشته ای برای توسعه روش های تصمیم گیری، هوش تجاری و تجزیه وتحلیل کلان داده در آزمایشگاه فعالیت دارند. هدف این آزمایشگاه ها، به کار بردن آخرین پیشرفت ها در تجزیه وتحلیل تجاری، روش های پشتیبانی تصمیم گیری برای مدیران و شرکت ها، بهبود استفاده مؤثر از اطلاعات در اختیار مدیران است. آزمایشگاه علوم مدیریت، مجموعه ای از ابزارها که  شامل کارشناسان ملی و بین المللی است ارائه می دهند. به طور کلی می توان دو دسته از آزمایشگاه  ها را در حوزه مدیریت، از هم تشخیص داد. مبنای این دسته بندی، نقش و مشارکت دانشگاه یا دانشکده مدیریت در راه اندازی آزمایشگاه است. دسته اول آزمایشگاه هایی هستند که مشارکت سازمان های بین المللی، دولت و بخش خصوصی در آن ها چشم گیر است. دانشگاه یکی از ارکان اصلی تشکیل دهنده شبکه نوآوری است که در آن زیرساخت های آزمایشگاه قرار دارد و مسئولیت انجام بخش مهمی از تحقیقات در جهت دستیابی به  هدف اجتماعی و یا اقتصادی را برعهده دارد که دانشگاه نقش کمکی یا جانبی در آزمایشگاه ایفا می کند. از نمونه این نوع آزمایشگاه ها می توان به آزمایشگاه نوآوری یونیسف اشاره کرد. نوع دوم از آزمایشگاه ها، آزمایشگاه هایی هستند که دانشکده های مدیریت یا کسب وکار به فراخور توانمندی ها و نیازهای خود در راستای کسب برتری در یک یا چند حوزه علمی خاص تأسیس می کنند. در این بخش، دانشکده مدیریت یا دانشگاه نقش محوری در آزمایشگاه برعهده دارد. از جمله این آزمایشگاه ها می توان به آزمایشگاه های علوم  رفتاری، مالی و… اشاره کرد. این کارشناسان  متخصص در تکنیک های کمّی برای کسب وکار و مدیریت عمومی در زمینه های تجزیه وتحلیل کسب وکار، تحلیل و برنامه ریزی سناریو، شبیه سازی و داده کاوی و تجزیه وتحلیل کلان داده هستند. لازم به ذکر است که در آزمایشگاه، طراحی و برنامه ریزی با تکنولوژی سطح بالا صورت می گیرد و یادگیری تجربی، برای بررسی رویکردهای جدید ایجاد می شود. به طور کلی می توان دو دسته از آزمایشگاه  ها را در حوزه مدیریت، از هم تشخیص داد. مبنای این دسته بندی، نقش و مشارکت دانشگاه یا دانشکده مدیریت در راه اندازی آزمایشگاه است. دسته اول آزمایشگاه هایی هستند که مشارکت سازمان های بین المللی، دولت و بخش خصوصی در آن ها چشم گیر است. دانشگاه یکی از ارکان اصلی تشکیل دهنده شبکه نوآوری است که در آن زیرساخت های آزمایشگاه قرار دارد و مسئولیت انجام بخش مهمی از تحقیقات در جهت دستیابی به  هدف اجتماعی و یا اقتصادی را برعهده دارد که دانشگاه نقش کمکی یا جانبی در آزمایشگاه ایفا می کند. از نمونه این نوع آزمایشگاه ها می توان به آزمایشگاه نوآوری یونیسف اشاره کرد. نوع دوم از آزمایشگاه ها، آزمایشگاه هایی هستند که دانشکده های مدیریت یا کسب وکار به فراخور توانمندی ها و نیازهای خود در راستای کسب برتری در یک یا چند حوزه علمی خاص تأسیس می کنند. در این بخش، دانشکده مدیریت یا دانشگاه نقش محوری در آزمایشگاه برعهده دارد. از جمله این آزمایشگاه ها می توان به آزمایشگاه های علوم  رفتاری، مالی و… اشاره کرد. هدف آزمایشگاه نوآوری، ترویج و ارتقای فعالیت های تیمی و کارآفرینی در میان دانشجویان، استادان، کارآفرینان و سایر اعضای دانشگاه است. آزمایشگاه، یک محیط کاری منحصر به فرد است که به اعضای دانشگاه اجازه می دهد تا ایده های جدید و مدل های کسب وکار خود را آزمایش کنند. به این صورت که یک فضای اختصاصی برای تیم های پروژه فراهم می کند و از طریق آموزش و مشاوره، تیم ها پشتیبانی می شوند. آزمایشگاه های نوآوری با هدف ایجاد راه حل های پیشرفته برای چالش های بزرگ حال و آینده و پرداختن به مشکلات بزرگ سازمان ها، برای گرد هم آوردن و شتاب بخشیدن به انرژی های نو و مبتکرانه از سراسر دانشگاه ایجاد می شوند و به جای حل و فصل مسائل امروز به موفقیت فردا فکر می کند. آزمایشگاه های نوآوری، طیف وسیعی از مشارکت کنندگان را درگیر و مرزهای صنایع، مشاغل و فرهنگ ها را قطع و تمام منابع را برای دانشجویان که باید توسعه و رشد پیدا کنند فراهم می کنند. آزمایشگاه دیگری که در برخی دانشکده های مدیریت فعال است، آزمایشگاه بنگاه اجتماعی است. در سایت دانشکده کسب وکار مارشال دانشگاه کالیفرنیای جنوبی، چنین عنوان شده  است و یکی از اقسام Social Enterpriseکه بنگاه اجتماعی ترجمه واژه کارآفرینی اجتماعی محسوب می شود. بنگاه اجتماعی کسب وکاری است که هدف اصلی تأسیس آن، اجتماعی است؛ یعنی بر خلاف بنگاه های تجاری که با هدف اصلی کسب سود برای صاحبانشان ایجاد می شوند، با هدف اصلی برطرف کردن مشکلات اجتماعی ایجاد می شود. بنگاه های اجتماعی برای حفظ بقاء و پایداری مالی خود، تجارت می کنند. نکته مهم در مورد بنگاه های اجتماعی این است که بخش اصلی سود حاصل شده از فعالیت های آن ها برای گسترش فعالیت های اجتماعی در همان بنگاه یا بنگاه های اجتماعی موجود سرمایه گذاری می شود. از طریق آموزش، ساخت وساز جامعه و تحقیق و توسعه حرفه ای، آزمایشگاه به عنوان قطبی برای تلاش های کارآفرینی اجتماعی در دانشگاه عمل می کند که پایه و اساس آن در زمینه کار و کارآفرینی اجتماعی است. این آزمایشگاه برای دانشجویان، مهارت های ضروری کسب و کار و کارآفرینی را برای تأثیرگذاری در حوزه هایی مانند کاهش فقر، مراقبت های بهداشتی، برابری جنسیتی، آموزش و پایداری فراهم می کند. فضای آزمایشگاه مالی، یک محیط یادگیری پیشرفته با کیفیت بالا و مرکز منابع داده برای پشتیبانی از تحقیقات و یادگیری تجربی است. آزمایشگاه به گونه ای طراحی شده که یک آزمایشگاه کسب وکار حرفه ای را شبیه سازی و حضور واقعی در کسب وکار را تداعی می کند. آزمایشگاه مالی، یک مرکز یادگیری فعال و اجتماعی برای دانشجویان علاقمندی است که به دنبال تبدیل تئوری کلاس درس به مهارت های عملی هستند و می توانند در یک حرفه، به خدمات مالی نفوذ کنند. آزمایشگاه هم چنین دسترسی به طیف وسیعی از داده ها را فراهم می کند. تمام آموزش و فعالیت های پژوهشی آزمایشگاه توسط مدیر آزمایشگاه و گروهی از دستیاران دانشجویی مورد حمایت قرار می گیرد. یک مرکز یادگیری و تدریس با آموزش هم وجود دارد که توسط مدیر آزمایشگاه و دانشکده هدایت می شود. در آزمایشگاه، دسترسی به کارشناسان صنعت های پیشرو برای سمینارها، جلسات آموزشی وکارگاه های آموزشی وجود دارد. بررسی تجارب دانشگاه های سرتاسر جهان، نشان دهنده این است که علی رغم تفاوت زیاد بین دانشگاه ها از حیث ساختار  این آزمایشگاه ها اجرایی و مدیریت آزمایشگاه های مالی، عموما در حوزه مدیریتی یک دانشکده خاص مانند دانشگاه مریلند، گوتنبرگ، آنتاریو، می سی سی پی، میشیگان و تورنتو قرار می گیرند. این دانشکده، دانشکده ای است که گروه مربوطه یعنی گروه مالی را دارا است و مباحث اجرایی کار، کاملا بر عهده گروه مربوطه است. برای نمونه چندین دانشگاه، مدیر گروه مالی خود را به عنوان مدیر اجرایی آزمایشگاه مالی خود معرفی کرده اند. البته مثال هایی نیز وجود دارد که این آزمایشگاه از جهت اجرا، مدیریت و حتی محل فیزیکی مجزا بوده و با همکاری گروه های مختلف کامپیوتر، ریاضیات، تحقیق در عملیات و … مدیریت می شود (مانند دانشگاه ام آی تی). از دیگر نکات قابل توجه، وجود نمونه های رایج همکاری دانشگاه با بخش خصوصی هم چون  بانک و بورس  اوراق بهادار است که از نظر مالی و ارائه داده و اطلاعات، با هم همکاری می کنند. محبوب ترین آزمایشگاه فعال در علوم انسانی و دانشکده های مدیریت، آزمایشگاه علوم رفتاری است. آزمایشگاهی بین رشته ای که مطالعات آن در زمینه علوم انسانی است. مطالعاتی با اندازه گیری پاسخ های فیزیولوژیک مانند چک کردن پوست، ردیابی چشم، میزان ضربان قلب و تجزیه وتحلیل صورت که مبتنی بر بررسی حالات رفتاری است. آزمایشگاه علوم رفتاری، تلاش می کند تا به این سؤال پاسخ دهد که چگونه یک رفتار در محیط اجتماعی ما به وجود می آید. به طور کلی موضوعات تحقیقاتی که در آزمایشگاه انجام می شود مربوط به رفتار سازمانی یا بازاریابی رفتاری است که به دنبال ایجاد یک راه حل جامع برای تمام تحقیقات رفتاری و عصبی در علوم مدیریتی می باشد. آزمایشگاه رفتاری، به انجام تحقیقات رفتاری در مورد موضوعات مربوط به مدیریت و کسب وکار کمک می کند و هدف آن افزایش بهره وری تحقیق و رشد فکری با تحقیقات با کیفیت، توسط اعضای هیئت علمی و دانشجویان و کمک به رشد علم جامعه است. آزمایشگاه تحقیقات رفتاری به طور فعال در بررسی تصمیم گیری و رفتار انسان نقش دارد. تحقیقات آزمایشگاه به روشن کردن برخی از سوالات پیچیده در مورد رفتار و ذهن انسان کمک می کند و می تواند شامل احساسات مصرف کننده، رفتار خرید آنلاین، تأثیرات برند و قیمت گذاری، تصمیم گیری گروهی و رفتار مذاکره باشد. با کمک این آزمایشگاه، رفتارهای ظاهرا غیر منطقی قابلیت پیش بینی پیدا می کنند و یک مدل پیش بینی واحد و مدل های ترکیبی ایجاد می شود. اقتصاد رفتاری، مطالعه عوامل روان شناختی، اجتماعی و عاطفی رفتار اقتصادی انسان است که به توضیح غیرمنطقی تصمیمات انسان با درک انگیزه های واقعی آنها کمک می کند.نمونه هایی مثل تعصب،تایید و اثرجمع. آزمایشگاه جامع (علوم مدیریت)، به آزمایشگاهی اطلاق می شود که از کلیه ابزارها، تجهیزات و آزمایشگاه های دیگر موجود در حوزه مدیریت استفاده می کند. این آزمایشگاه، کار تحقیق و مشاوره در زمینه تحلیل کمّی، مدل سازی و روش های بهینه سازی، مدیریت عملیات و مدیریت زنجیره تامین، حمل و نقل و لجستیک، مهندسی مالی، تحول و استراتژی کسب وکار، نوآوری و مدیریت دانش، کارآفرینی و مدیریت منابع انسانی را انجام می دهد. مأموریت آزمایشگاه، تولید خروجی تحقیق در سطح جهانی و بهبود مدیریت در محیط کسب وکار به لحاظ تکنولوژیکی است. آزمایشگاه علوم مدیریت، برای پاسخ به نیازهای مدیریتی مدرن جهت انجام تحقیق در مورد ابزارهای تحلیلی کسب وکار راه اندازی شده است و دارای یک گروه تحقیق چند رشته ای برای توسعه روش های تصمیم گیری، هوش تجاری و تحلیل کلان داده هاست. هدف آزمایشگاه مدیریت دستیابی به پیشرفت هایی در تجزیه وتحلیل کسب وکار و روش های پشتیبانی تصمیم برای مدیران و شرکت ها است. همچنین این آزمایشگاه به دنبال بهبود استفاده موثر از اطلاعات و اطلاعات موجود برای مدیران است و کمک می کند تا پرسش های مهم و حیاتی کسب وکار مطرح شود و بهترین گزینه ها را برای حل مشکلات موجود در اختیارکسب وکارها قرار دهد. آزمایشگاه به نوعی، ابزاری برای به دست آوردن مزیت رقابتی است و باعث می شود بهترین شیوه های مدیریتی و نوآوری ها از دل تحقیقات آن حاصل شود. آزمایشگاه مدیریت، جهت بهره برداری از اطلاعات ذخیره شده، که شرکت ها در اختیار دارند، اطلاعات را با مدل های تحلیلی قدرتمند ترکیب می کند که این امر می تواند به طور چشم گیری در فرایندهای تصمیم گیری و خلق نوآوری ایفای نقش کند. استفاده مداوم از روش های تحلیلی کسب وکار در شرکت ها و مؤسسات، نه تنها برنامه ریزی بلندمدت و تفکر استراتژیک آن ها، بلکه فعالیت های روزمره شان را نیز بهبود می بخشد. آزمایشگاه های موجود  در حوزه مدیریت جهان را می توان در  چهار آزمایشگاه  زیر طبقه بندی کرد: • آزمایشگاه نوآوری • آزمایشگاه علوم رفتاری • آزمایشگاه مالی • آزمایشگاه جامع.

  دسته بندی مطرح شده، کلیه آزمایشگاه های موجود در  آزمایشگاه های ً دانشکده های مدیریت را پوشش می دهد.مطمئنا آزمایشگاههای دیگری با نام آزمایشگاه علوم شناختی، آزمایشگاه بازاریابی عصبی، آزمایشگاه بازاریابی حسی در دانشکده های مدیریت وجود دارند؛ اما ابزار و تجهیزات این آزمایشگاه ها مشابه ابزار و تجهیزات آزمایشگاه علوم رفتاری است. به طور کلی آزمایشگاه های مدیریت، مکانی امن برای افراد آکادمیک و سازمان ها جهت انجام آزمایش و پروژه های خاص  جدید برای دستیابی و حل مشکلات ًاست. آزمایشگاه مکانی کاملا خاص جامعه یا سازمان از طریق آزمایش و تکرار است. هدف نهایی آزمایشگاه ها تولید محصولاتی است که برای مخاطبان اصلی و سرمایه گذاران مفید باشد. محیط آزمایشگاه نزدیک به محیط پارک های علم و فناوری است با این تفاوت که در پارک های علم و فناوری افراد بیشتر به دنبال ابداع و نوآوری و تولید محصولات خاص هستند؛ اما در آزمایشگاه بیشتر محققان به دنبال آزمایش و تکرار تحقیقات و پروژه ها و بررسی مسائل مختلف جامعه و سازمان ها هستند. علاوه براین در آزمایشگاه ها اهداف آموزشی خاصی هم لحاظ می شود. به عنوان مثال در ساعات خاص، آزمایشگاه تبدیل به کلاس آموزشی برای دانشجویان می شود. به طور کلی آزمایشگاه های مدیریت معمولا با سه هدف کلی آموزش، پژوهش و مشارکت با بخش خصوصی و دولتی در جهت انتقال تجارب عملی، نقش مهمی در آماده سازی دانشجویان جهت جذب در بازار کار و گسترش و تقویت ارتباط بین دانشگاه و صنعت دارند. این موضوع موجب شده است که در بسیاری از دانشگاه های جهان، اقدام به ایجاد چنین آزمایشگاهی نمایند. راه اندازی آزمایشگاه در درجه اول نیازمند داشتن یک راهبرد مشخص و برنامه کلان، همکاری مدیران ارشد دانشگاه و دانشکده های زیرمجموعه و هم چنین مشارکت اعضای هیأت علمی و دانشجویان شاغل به تحصیل به خصوص در دوره های دکتری و کارشناسی ارشد است. در همین راستا، مشخص شدن شرکای کلیدی دانشگاه در هنگام راه اندازی و بهره برداری از آن در اولویت دوم قرار می گیرد. سپس موضوع تأمین منابع و نیز تخصیص محل مناسب و تهیه تجهیزات لازم (اعم از تجهیزات سخت افزاری و نرم افزاری) در دستور کار قرار می گیرد. هر آزمایشگاه موجود در جهان یا هر ایده  موجود در زمینه راه اندازی آزمایشگاه  بدون شناخت و تفکر در خصوص کارکردها و مخاطبان آن نباید در یک دانشگاه راه اندازی شود. به منظور ایجاد آزمایشگاه باید به نوع دانشگاه، استراتژی دانشگاه و آئین نامه ای که در این زمینه وجود دارد، توجه کرد و  اقدامات در این حوزه صورت گیرد. پراکندگی اقدامات و انجام فعالیت های بدون برنامه و استراتژی، دانشگاه را به سمت انجام پروژه های جزیره ای و مقطعی پیش خواهد برد که منجر به اقدامات موازی و غیرضروری، عدم بهره برداری مناسب و اتلاف هزینه و زمان برای دانشگاه خواهد شد.

            مهدی حمزه پور

• دکتری مدیریت از دانشگاه علامه طباطبایی (ره)
• عضو هیات علمی گروه علوم تصمیم و سیستم های پیچیده دانشکده مدیریت دانشگاه امام صادق (ع)
• مدیر اندیشکده فناوری نرم دانشگاه امام صادق (ع)