به سوی فهم فناوری نرم (۲۷)

باسمه تعالی

به سوی فهم فناوری نرم (۲۷)

“مَحفِل” نمونه بارزِ فناوریِ نرمِ دینی

دکتر مهدی حمزه پور

دانشیار گروه علوم تصمیم و سیستمهای پیچیده دانشکده مدیریت دانشگاه امام صادق (ع)

رییس اندیشکده فناوری نرم دانشگاه امام صادق (ع)

قرن جدید را عصر فناوری های نرم و صنایع فرهنگی و خلاق و ماهیتِ جهان را با برچسبِ مفهومیِ جهان فرهنگی نامگذاری کرده اند. این نامگذاری های جهانی، نشان از ورود جدّیِ فضای فکری بین الملل به پارادایم های جدید و جهت دار دارد. در ساده ترین تعریف، پارادایم را می توان پنجره نگاه تعریف و تعبیر کرد که روند و جهتِ فعالیت‌های مبتنی بر اندیشه و اقداماتِ مُنشَعِب از آن در سطح جهانی و ملّی، از این منظرِ توافق شده صورت می گیرد. از این‌رو شاهد تقسیم بندی بنیادین نوینی در تبیین و تعریف مفهوم فناوری هستیم. یکی از این تقسیم بندی های به ظاهر نوین، ولی به واقع، اصیل و ریشه دار و کهن، تقسیم فناوری به فناوری سخت و فناوری نرم می باشد. البته این تقسیم بندی به معنای تَبایُن، جُدایی و عدم اشتراکِ محدوده معنایی و کاربردی این دو نوع فناوری نیست؛ بلکه این دو نوع فناوری همواره همراهِ هم، جُدایی ناپذیر،  مَمزوج و در هم تنیده اند و تشخیص ماهیّت سخت یا نرم بودنِ فناوری بستگی به غلبه هرکدام از این دو نوع فناوری در کالای نهایی ساخته شده یا خدمات ارائه شده به مشتریان می باشد. چنانچه مواد اولیه و محصول ارائه شده، کالایی مَلموس و قابل مشاهده باشد،مانند خودرو،سیمان،فولاد،محصولات پتروشیمی،صنایع غذایی و مانند آنها، از آنها تعبیر به کالای سخت و به کل این صنعت، صنعت سخت و به کل فرآیند تبدیل مواد اولیه به کالای ساخته شده قابل مشاهده و مَلموس، فناوری سخت می گویند؛ اگرچه در تولید این محصولِ سخت، فناوری های نَرمی چون فناوری نرم طراحی هم دخیل باشند. در اینجا فناوری نرم در خدمت فناوری، صنعت و کالای ساخته شده سخت و مَلموس قرار دارد و غلبه واقعی و بیرونی با رویه سخت فناوری و صنعت سخت می باشد و لذا صنایعی از این دست را تعبیر به صنعت سخت و کالای ساخته شده را محصول سخت می نامند. در مقابل، اگر در این دَرهَم آمیختگیِ فناوری های نرم و سخت، هدف غایی و نهایی، تولید محتوا و ارائه پیام اخلاقی،علمی و فرهنگی باشد، علی رغم تجهیزات و ابزارهای فنی سخت به کار رفته در تولید محتوای مذکور، این محصول ناملموس،صنعت و فناوری ارائه شده، از جنس نَرم می باشند؛ با وجود اینکه از مواد اولیه سخت و فناوری های پیچیده سخت در تولید خدمت یا محتوا استفاده کافی را برده باشیم؛ چراکه هدف نهایی در اینجا، تولید محتوا، فرهنگ سازی و انتقال پیام می باشد.

با این مقدمه ساده و روشن، برنامه قرآن بُنیانِ مَحفلِ ویژه ماه مبارک رمضان امسال، در دسته محصول مبتنی بر فناوری های نرم و فرهنگی و خلاق قرار می گیرد. با مشاهده برنامه فوق به یقین، نوآورانه بودنِ مبتنی بر خلاقیت و ایده پردازیِ ذهنِ برنامه سازان به عنوان مواد اولیه نامشهود بیش از پیش جلوه می نماید.

هدف نهایی این برنامه ایجاد شوق و توجه به جنبه های مفهومی و هنری آیات قرآن کریم می باشد که اوج این تلاقی هنر زیبا و روح نواز محتوا محور را در تلاوت های باشکوه قاریان و ابتهال خوانان و حافظان قرآن مشاهده می نماییم. پُرواضح است که به کارگیری تجهیزات و فناوری های سخت و ملموسی چون، دوربین،میکروفون،نورپردازی،ساخت دکور در کنار فناوری های نرم ساخت ایده، تهیه کنندگی، کارگردانی، طراحی صحنه، طراحی لباس، تدوین حرفه ایِ فناورانه، مدیریت محتوا در هر قسمت و….. برنامه های تولیدی محفل را به یک محصول نرم تبدیل کرده است که به وضوح تمام فناوری های سخت به کارگرفته شده در خدمت تولید محتوا، ارتقای شور و شوق و دلبستگی به ساحَت ملکوتی قرآن کریم در کنار انتقال محتوای هنرمندانه پیام ها،ظرائف و نکات قرآنی می باشد. به عبارت دیگر، ابر و باد و مه و خورشید و فلکِ ملزومات فنی و فناورانه، همگی در راستای هدف نهایی این برنامه که همانا ارتقای فرهنگ قرآنی به شیوه ای غیرمستقیم و مبتنی بر ظرافت های هنری در میان عموم مردم می باشد، مصداق عینی و دقیق فناوری های نرم و هویت ساز دینی می باشد. اقبال بسیار خوب به این دست از برنامه های ترکیبی مبتنی بر فناوری های نرم نشان از لزومِ بازنگری جدّی به شیوه های تبلیغ اَعمّ از سخنرانی های یک طرفه، مِنبَر، برنامه های خُشک و بی روح گفتگو محورِ صِرف و… دارد؛ به گونه ای که تبیین و ترویج ساخت برنامه های مبتنی بر ایده های خلاقانه با چاشنی هنر و فناوری های نوین منطبق بر ذائقه نسل های متفاوت و به ویژه نسل های جدید می تواند اثرات عمیق، پایدار و اثربخش بر قلب و ذهن مخاطب بگذارد و پیکر نحیف و بیمار فرهنگ عمومی را از تاریکخانه تفکر نیوتنی،خشک وسلسله مراتبیِ توام با رفتارهای سیاسی و اداری نجات دهد و بودجه کلان تخصیص داده شده به تشریفاتِ زائدِ اداری مربوط به سیاستگذاری و خط مشی گذاری و اجرای حوزه فرهنگ عمومی را به تهیه و تولید برنامه هایی تفکرمحور مبتنی بر فناوری های نرم اختصاص داد که اثرگذاری مستقیم و بی واسطه توام با نشاط و شور دریافت محتوای مفاهیم عمیق دینی، قرآنی و انسانی را به ارمغان خواهد آورد.